Pune Travel Tips 2025 पुण्यातील लपलेले किल्ले आणि संग्रहालय

Pune Travel Guide किल्ले आणि संग्रहालयांचा शोध

पुणे, सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेलं शहर, आपल्या प्राचीन किल्ल्यांपासून ते वैशिष्ट्यपूर्ण संग्रहालयांपर्यंत इतिहासाची साक्ष देतं. शनिवार वाडा आणि आगा खान पॅलेस यांसारख्या प्रसिद्ध ठिकाणांना पर्यटकांची नेहमीच गर्दी असते, पण पुण्यातील काही कमी ज्ञात किल्ले आणि संग्रहालये इतिहासप्रेमींना शांत आणि जवळचा अनुभव देतात. या ठिकाणांमध्ये मराठ्यांच्या पराक्रमाच्या कथा, स्थापत्यकलेची जादू आणि सांस्कृतिक वैभव दडलेलं आहे. चला, मे २०२५ मध्ये या लपलेल्या खजिन्यांचा शोध घेऊया आणि त्यांच्या कहाण्या उलगडूया.

किल्ले: पुण्याच्या इतिहासाचे मूक साक्षीदार (Pune Travel Tips 2025)

पुण्याचे किल्ले हे फक्त दगडी बांधकाम नाहीत; ते मराठा, मुघल आणि ब्रिटिश काळातील उतार-चढावांच्या कहाण्या सांगतात. सिंहगड आणि लोहगड यांसारख्या किल्ल्यांवर पर्यटकांची वर्दळ असते, पण पुरंदर, तिकोना आणि मल्हारगड यांसारखे किल्ले कमी गर्दी आणि अप्रतिम दृश्यांसह इतिहासाचा अनोखा अनुभव देतात.

पुरंदर किल्ला: संभाजीराजांचे चा जन्मस्थान

पुण्यापासून ५० किमी अंतरावर, भुलेश्वर पर्वतरांगेत ४,४७२ फूट उंचीवर पुरंदर किल्ला उभा आहे. हा किल्ला छत्रपती संभाजी महाराजांचं जन्मस्थान म्हणून मराठ्यांच्या इतिहासात विशेष स्थान राखतो. १३व्या शतकात यादव राजवंशाने बांधलेला हा किल्ला मराठे, मुघल आणि ब्रिटिशांच्या हाती गेला. १६६५ च्या पुरंदर तहामुळे याची रणनीतिक महत्त्वाची साक्ष मिळते, जिथे शिवाजी महाराजांना हा किल्ला मुघलांना सोपवावा लागला.

नारायणपूर गावापासून १.५ तासांच्या मध्यम ट्रेकने किल्ल्यापर्यंत पोहोचता येते. मे महिन्यात हिरव्या रंगाने नटलेल्या पायवाटेवरून चालताना किल्ल्याचे खडबडीत बुरूज आणि तटबंदी दिसतात. किल्ल्यावर पुरंदर माची, मुरारबाजी देशपांडे यांचा पुतळा आणि प्राचीन केदारेश्वर मंदिर पाहण्यासारखे आहे. दिल्ली दरवाजा, किल्ल्याचा मुख्य प्रवेशद्वार, शतकांच्या खुणा जपतो. वरून सह्याद्रीच्या खोऱ्यांचं विहंगम दृश्य आणि सकाळच्या धुक्याचा अनुभव अविस्मरणीय आहे.

भेटीची टीप: दुपारच्या उष्णतेपासून वाचण्यासाठी सकाळी लवकर निघा. पाणी आणि खाण्याच्या वस्तू सोबत ठेवा, कारण किल्ल्यावर विक्रेते कमी असतात. प्रवेश मोफत आहे, पण सासवड परिसरातील रस्त्यांच्या दुरुस्तीमुळे २०२५ मध्ये रस्ते बंदीची माहिती घ्या.

तिकोना किल्ला: शांततेचा त्रिकोण

लोणावळ्याजवळ, पुण्यापासून ६० किमीवर, ३,६३३ फूट उंचीवर तिकोना किल्ला आहे. त्याच्या त्रिकोणी आकारामुळे याला ‘विटंडगड’ असंही म्हणतात. निजामशाहीच्या काळात महत्त्वाचा ठाणे असलेला हा किल्ला १६५७ मध्ये शिवाजी महाराजांनी जिंकला. मराठे आणि मुघलांमधील सत्तासंघर्षात हा किल्ला अनेकदा हात बदलला.

तिकोना पेठ गावापासून एक तासाच्या सोप्या ट्रेकने किल्ल्यापर्यंत पोहोचता येते. मे महिन्यात वाटेवर जंगली फुलं आणि हिरवळ दिसते. वरून पवना तलाव, लोहगड आणि विसापूर किल्ल्यांचं दृश्य मन मोहून टाकतं. सातवाहन गुहा, त्र्यंबकेश्वर महादेव मंदिर आणि खड्ड्यातील पाण्याची टाकी पाहण्यासारखी आहे. किल्ल्याचे मोठे दरवाजे आणि तटबंदी आजही त्याच्या भूतकाळाची आठवण करतात.

भेटीची टीप: पवना तलावासोबत तिकोनाला भेट देऊन एक दिवसाचा प्लॅन बनवा. आठवड्याच्या शेवटी ट्रेकिंग गटांची गर्दी टाळा आणि खडकाळ वाटेसाठी मजबूत बूट घाला. प्रवेश मोफत आहे.

Also Read: महाराष्ट्रातील हे ७ धबधबे पाहिल्याशिवाय तुमची ट्रॅव्हल डायरी अपूर्ण!

मल्हारगड

सासवडजवळ, पुण्यापासून ३० किमीवर, मल्हारगड किल्ला १७७५ मध्ये पेशव्यांनी बांधला. ‘सोनोरी किल्ला’ म्हणूनही ओळखला जाणारा हा किल्ला मुघलांच्या हल्ल्यांपासून संरक्षणासाठी बांधला गेला, पण याला फारशी लढाई पाहावी लागली नाही. त्यामुळे हा किल्ला चांगल्या अवस्थेत आहे आणि इतिहासप्रेमींसाठी शांत ठिकाण आहे.

सोनोरी गावापासून ३० मिनिटांच्या छोट्या ट्रेकने किल्ल्यापर्यंत पोहोचता येते. येथे तटबंदी, बुरूज आणि महादेवाचं छोटं मंदिर आहे. दीपस्तंभ आणि पाण्याची टाकी मराठा स्थापत्यकलेची झलक देतात. वरून जेजुरीचं खंडोबा मंदिर दिसतं, विशेषतः मे महिन्यातील स्वच्छ आकाशात.

भेटीची टीप: जेजुरीच्या मंदिरासोबत मल्हारगडाला भेट द्या. सावली कमी असल्याने टोपी किंवा छत्री बाळगा. प्रवेश मोफत आहे, पण स्थानिक गाइड छोट्या टिपसाठी माहिती सांगतात.

संग्रहालये: पुण्याचं सांस्कृतिक वैभव (Pune Travel Tips 2025)

पुण्यातील संग्रहालये किल्ल्यांइतकीच वैविध्यपूर्ण आहेत. राजा दिनकर केळकर संग्रहालय प्रसिद्ध असलं तरी आदिवासी संग्रहालय, ब्लेड्स ऑफ ग्लोरी क्रिकेट संग्रहालय आणि जोशी रेल्वे संग्रहालय यांसारखी ठिकाणं पुण्याच्या वारशाला नवं परिमाण देतात.

आदिवासी संग्रहालय: महाराष्ट्राच्या मूळ संस्कृतीचा उत्सव

कोरेगाव पार्कमध्ये लपलेलं आदिवासी संग्रहालय वरली, गोंड आणि भिल यांसारख्या महाराष्ट्रातील आदिवासी जमातींची कला आणि जीवनशैली सादर करतं. १९६५ मध्ये स्थापन झालेल्या या संग्रहालयात १,००० हून अधिक वस्तू, जसे की मुखवटे, दागिने, वाद्यं आणि मासेमारीची जाळी, प्रदर्शनात आहेत. आदिवासी खेड्यांचे मॉडेल आणि डायोरामा येथील संस्कृती जिवंत करतात. (Pune Travel Tips 2025)

मे २०२५ मध्ये पुणे पर्यटन महोत्सवात बोहाडा मुखवटा नृत्यासारख्या आदिवासी उत्सवांवर विशेष प्रदर्शन अपेक्षित आहे. छोटंसं पण विचारप्रवृत्त करणारं हे संग्रहालय कर्मचाऱ्यांच्या उत्साहामुळे खास आहे.

भेटीची टीप: प्रौढांसाठी प्रवेश ₹२० आहे, आणि फ्लॅशशिवाय फोटोग्राफीला परवानगी आहे. कोरेगाव पार्कमधील कॅफेमध्ये जेवणासह भेटीचा प्लॅन बनवा. pune.tourism.gov.in वर महोत्सवाची माहिती तपासा.

ब्लेड्स ऑफ ग्लोरी क्रिकेट संग्रहालय: खेळाचा वारसा

खेळप्रेमींसाठी बालेवाडीतील ब्लेड्स ऑफ ग्लोरी क्रिकेट संग्रहालय म्हणजे खजिना आहे. रोहन पाटे यांनी २०१२ मध्ये स्थापन केलेल्या या खासगी संग्रहालयात सचिन तेंडुलकर, डॉन ब्रॅडमन यांसारख्या खेळाडूंच्या ५०,००० हून अधिक वस्तू, जसे की सही केलेली बॅट, जर्सी आणि बॉल, आहेत. भारतातील एकमेव क्रिकेट संग्रहालय पुण्याच्या क्रिकेटप्रेमाची साक्ष देते.

२०११ च्या विश्वचषक ट्रॉफीची प्रतिकृती, दुर्मीळ छायाचित्रे आणि महिला क्रिकेटवर विशेष विभाग येथे पाहण्यासारखे आहे. पाटे यांच्या वैयक्तिक कथा या संग्रहालयाला मित्राशी गप्पा मारल्यासारखं बनवतात. मे २०२५ मध्ये आयपीएल हंगामात विशेष प्रदर्शन अपेक्षित आहे.

भेटीची टीप: प्रवेश ₹१०० आहे, आणि अपॉइंटमेंटद्वारे गाइडेड टूर उपलब्ध आहे (bladesofglory.in). बालेवाडी हाय स्ट्रीटवर वाहतूक तपासा.

जोशी रेल्वे संग्रहालय: लघु रेल्वेचा प्रवास

कोथरूडमधील जोशी रेल्वे संग्रहालय सर्व वयोगटांसाठी आनंददायी आहे. १९९८ मध्ये बी.एस. जोशी यांनी स्थापन केलेल्या या कौटुंबिक संग्रहालयात रेल्वे, स्थानक आणि लँडस्केपचे लघु मॉडेल आहेत. १:८७ स्केलवर बनवलेल्या स्टीम इंजिन, केबल कार आणि मेळ्याची मॉडेल्स ध्वनी आणि प्रकाशासह जिवंत होतात.

४० मिनिटांचा शो, जिथे ट्रेन टनल, पूल आणि छोट्या गावांमधून जाते, जोशी कुटुंबाच्या उत्साहपूर्ण कथनासह अविस्मरणीय आहे. हे संग्रहालय भारतीय रेल्वेच्या वारशाची आठवण करतं.

भेटीची टीप: प्रौढांसाठी तिकीट ₹१०० आहे, आणि शो ९:३० ते ५:०० पर्यंत दर तासाला आहे (सोमवार बंद). joshi-museum.com वर बुकिंग करा. कोथरूड मार्केटपासून रिक्षाने पोहोचता येते.

मे २०२५ मध्ये का भेट द्यावी?

मे महिन्यात पुण्यात इतिहासप्रेमींसाठी आदर्श वातावरण असतं. २५-३५ डिग्री सेल्सियस तापमान ट्रेकिंगसाठी योग्य आहे, आणि कधीकधी येणारा पाऊस सह्याद्रीला नाट्यमय बनवतो. प्री-मॉन्सून हंगामात गर्दी कमी असते, आणि पुण्यातील रस्ते मॉन्सूनच्या गोंधळापूर्वी मोकळे असतात. पुणे पर्यटन महोत्सव, कदाचित मे च्या शेवटी, हेरिटेज वॉक किंवा प्रदर्शनांसह अनुभव समृद्ध करेल.

पुण्याच्या ऐतिहासिक खजिन्यांसाठी टिप्स

• प्रवास: शहरातील संग्रहालयांसाठी पीएमपीएमएल बस किंवा ओला/उबर वापरा; किल्ल्यांसाठी कार किंवा बाइक भाड्याने घ्या. २०२५ मध्ये पुणे मेट्रो कोथरूड आणि बालेवाडीपर्यंत विस्तारलेली असेल.
• सोबत घ्या: ट्रेकिंग शूज, सनस्क्रीन आणि पाणी किल्ल्यांसाठी आवश्यक. संग्रहालयात खाण्याची सोय नसते, त्यामुळे स्नॅक्स किंवा जवळच्या कॅफेमध्ये जेवणाचा प्लॅन बनवा.
• फोटोग्राफी: बहुतेक ठिकाणी फोटोग्राफीला परवानगी आहे, पण नियम तपासा (उदा., आदिवासी संग्रहालयात फ्लॅश नाही). किल्ल्यांवर ड्रोनला बंदी आहे.
• सांस्कृतिक संवेदनशीलता: किल्ल्यांवरील मंदिरात साधे कपडे घाला, आणि स्थानिक गाइडच्या मौखिक इतिहासाचा आदर करा.
• अपडेट्स: punekarnews.in किंवा X वर रस्ते आणि महोत्सवाच्या अपडेट्स तपासा, कारण पुणे रिंगरोडसारखे प्रकल्प प्रवासावर परिणाम करू शकतात.

पुण्याच्या भूतकाळाचा शोध घ्या

पुण्यातील कमी ज्ञात किल्ले आणि संग्रहालये ही फक्त पर्यटन स्थळं नाहीत; ते मराठा योद्ध्यांच्या शौर्यापासून ते आदिवासी कलाकारांच्या सर्जनशीलतेपर्यंतच्या कथा सांगतात. पुरंदर, तिकोना किंवा मल्हारगडला भेट देणं म्हणजे इतिहासाच्या पानात शिरणं, तर आदिवासी संग्रहालय, ब्लेड्स ऑफ ग्लोरी आणि जोशी रेल्वे संग्रहालय पुण्याचं बहुआयामी व्यक्तिमत्त्व उलगडतात. मे २०२५ मध्ये, प्री-मॉन्सूनच्या उत्साहात, ही ठिकाणं पुण्याच्या आत्म्याशी जोडण्याची संधी देतात.

मग, ट्रेकिंग शूज घाला, नोटबुक घ्या आणि या लपलेल्या खजिन्यांचा शोध घ्या. तुम्ही इतिहासप्रेमी, ट्रेकर किंवा उत्सुक प्रवासी असाल, पुण्याचे ऐतिहासिक खजिने तुम्हाला कथा देऊन जातील, ज्या तुमच्यासोबत कायम राहतील.